Cân bằng acid-base trong cơ thể là yếu tố quan trọng để duy trì sức khỏe. Khi sự cân bằng này bị phá vỡ, có thể dẫn đến tình trạng nhiễm toan chuyển hóa (Metabolic Acidosis). Điều dưỡng viên đăng ký (registered nurse – RN) đóng vai trò then chốt trong việc nhận biết, điều trị và chăm sóc bệnh nhân mắc tình trạng này.
Nhiễm toan chuyển hóa xảy ra khi cơ thể tích tụ quá nhiều acid hoặc mất quá nhiều bicarbonate. Có ba nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này: tăng sản xuất acid (như trong trường hợp nhiễm ceton acid do tiểu đường – DKA), giảm bài tiết acid (như trong suy thận), và mất bicarbonate (như trong tiêu chảy).
Sổ tay hướng dẫn diễn giải khí máu động mạch
Khi nhiễm toan chuyển hóa xảy ra, hệ hô hấp sẽ cố gắng bù trừ bằng cách tăng thông khí, dẫn đến thở nhanh và sâu kiểu Kussmaul. Mục tiêu là loại bỏ CO2 (một loại acid) để tăng pH máu trở lại bình thường. Các dấu hiệu khác của nhiễm toan chuyển hóa bao gồm lú lẫn, yếu cơ, đỏ bừng mặt, huyết áp thấp và thay đổi nhịp tim.
Xét nghiệm khí máu động mạch (ABG) sẽ cho thấy pH máu giảm, bicarbonate giảm, và CO2 có thể bình thường hoặc giảm (nếu cơ thể đang bù trừ). Giá trị bình thường của ABG là: pH 7.35-7.45, PaCO2 35-45, và HCO3 22-26. Điều dưỡng viên cần nắm vững các giá trị này để đánh giá tình trạng bệnh nhân.
Nguyên nhân gây nhiễm toan chuyển hóa có thể được ghi nhớ bằng từ viết tắt “ACIDS”:
- Accumulation of lactate (tích tụ lactate): nhiễm acid lactic do nhiễm trùng, sốc
- Chronic diarrhea (tiêu chảy mạn tính)
- Impaired renal function (suy giảm chức năng thận)
- Diabetic Ketoacidosis (nhiễm ceton acid do tiểu đường)
- Salicylates toxicity (ngộ độc Salicylate)
Trong đó, tiêu chảy mạn tính và suy giảm chức năng thận là hai nguyên nhân phổ biến nhất.
Điều dưỡng viên đóng vai trò quan trọng trong việc theo dõi, chăm sóc và điều trị bệnh nhân nhiễm toan chuyển hóa. Cần theo dõi sát sao hệ hô hấp, đánh giá các rối loạn điện giải (đặc biệt là kali máu), theo dõi tình trạng thần kinh và phòng ngừa co giật.
Can thiệp điều trị tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra nhiễm toan. Bệnh nhân có thể cần truyền dịch, bicarbonate natri, hoặc thậm chí lọc máu nếu bị suy thận. Trong trường hợp nhiễm ceton acid do tiểu đường, cần điều trị bằng insulin và theo dõi hạ kali máu. Điều dưỡng viên cần hiểu rõ nguyên tắc điều trị và theo dõi sát sao diễn biến của bệnh nhân để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.
